ภาวนา เป็นหลักธรรมชั้นสูงในพระพุทธศาสนา หมายถึง การอบรมจิต หรือ การพัฒนาจิต คือ ทำจิตให้มีค่าสูง ได้แก่ ทำจิตให้สะอาด สงบ สว่าง
“ภาวนา” แปลว่า การทำให้มีขึ้น ทำให้เกิดขึ้น ได้แก่ การฝึกอบรมจิตใจให้เกิดความสงบ ขั้นสมาธิและปัญญา พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงข้อปฏิบัติไว้ 2 ประการ คือ สมถภาวนา และ วิปัสสนาภาวนา
สมถภาวนา เป็นหลักธรรมขั้นสมาธิ คือ การฝึกอบรมจิตใจให้เกิดความสงบ จนตั้งมั่นเป็นสมาธิ อารมณ์อันเป็นที่ตั้งแห่งการเจริญ สมถภาวนา
วิปัสสนาภาวนา เป็นหลักธรรมขั้นปัญญา คือ การฝึกอบรมเจริญปัญญา ให้เกิดความรู้แจ้งใน สภาพธรรมที่เป็นจริงตามสภาพของไตรลักษณ์ คือ ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา
สำหรับการเจริญภาวนาในขั้นบุญกิริยาวัตถุนี้ โดยทั่วไป ท่านหมายเอาเพียง มหากุศลธรรมดา แต่หากใครได้ศึกษาให้มีความเข้าใจ ก่อนลงมือปฏิบัติ แล้วพากเพียรปฏิบัติ ให้ถูกต้องตามแนวทางที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงไว้ ก็สามารถเป็นบันไดให้ก้าวไปถึงฌาน หรือมรรคผลได้
การเจริญภาวนาหรือการปฏิบัติกรรมฐานนี้ได้บุญกุศลมากกว่าการให้ทาน และการรักษาศีล โดยทาน มีผลน้อยกว่าศีล ศีลมีผลน้อยกว่าสมาธิ สมาธิมีผลน้อยกว่าปัญญา ปัญญามีผลมากที่สุด เพราะสามารถนำไปสู่การตัดกิเลส เข้าสู่พระนิพพาน เข้าถึงความสิ้นทุกข์ได้โดยสิ้นเชิง
ดังนั้นในฐานะที่เราเป็นพุทธมามกะ นอกจากการทำบุญ รักษาศีลแล้ว ควรหาโอกาสปฎิบัติภาวนาด้วยค่ะ
